In de vorige blogpost hadden we het er al over: verwachtingen rondom het ouder worden en met name de negatieve stereotypes over het oud zijn. Al in 2008 bleek uit een onderzoek van de Volkskrant en van de UvA dat veel Nederlanders een onterecht pessimistisch beeld hebben over het ouder worden. Veel mensen verwachten dat we met de leeftijd eenzamer worden, we naar onze jeugd terugverlangen en dat we fysiek een stuk minder fit zijn.
Uit hetzelfde onderzoek bleek dat veel van deze verwachtingen onterecht zijn en dat het allemaal wel meevalt met onze fysieke en mentale gesteldheid wanneer we oud zijn. Waar komen onze stereotypes dan vandaan? En zijn de negatieven vooroordelen over het ouder worden onschuldig als ze toch niet waar blijken te zijn? Daar gaan we in deze blogpost naar kijken.
Stereotypes in de media
De media is zo’n vast onderdeel van ons dagelijks leven, dat we er soms niet bij stil staan hoe veel invloed TV, tijdschriften, series, en reclames op ons doen en denken hebben. De manier waarop de media ons beeld over ouderdom beïnvloed is hierop geen uitzondering.
Denk bijvoorbeeld aan films. Hoe veel films kunt u bedanken waar een jong persoon de hoofdpersonage speelt? En hoe veel films kunt u bedenken waar het verhaal juist om een ouder persoon draait? Terwijl het aantal ouderen in de maatschappij over de jaren toegenomen is, zijn ze nauwelijks op TV te zien. De meeste actiefilms, romantische comedies of thrillers draaien allemaal om jonge, dynamische personen, die in de bloei van hen leven zitten. Als ouderen wel een keer een rol in een film spelen, worden ze niet vaak in een positief licht gezet.
Dan krijgen we ouderen te zien, die alleen maar binnen zitten en mopperen dat vroeger alles beter was. Zo ook in de populaire animatiefilm “Up”. De hoofdpersoon in deze film is Carl, een ongelukkig ouder persoon, de alleen maar naar vroeger terug verlangt en nogal eigenwijs en mopperig is. Ook al worden deze stereotypes gedurende de film aan de kant gezet, zijn ze toch representatief voor het typische beeld van ouderen op TV.
Ook in andere vormen van massamedia krijgen we zelden de positieve aspecten van ouderdom te zien. De UvA deed onderzoek naar de manier waarop ouderen in nieuwsartikelen vertegenwoordigd worden. Hieruit bleek, dat wanneer er een krantartikel over ouderdom verschijnt het meestal over de daarmee geassocieerde mentale of fysieke achteruitgang gaat. Positieve aspecten, zoals dat het geluk met het ouderdom vaak toeneemt, of ouderen over meer emotionele intelligentie dan jongeren bezitten, worden nauwelijks benoemd.
Met alle negativiteit om ons heen, is het niet verrassend dat we met een vrij pessimistisch beeld over het oud worden opgroeien. Helaas worden veel van de stereotypes geinternaliseerd: als we een keer tot een oudere leeftijdsgroep horen, zijn we geneigd om te denken dat de stereotypes van onze jeugd nu ook op ons toepassen.
Self-fulfilling prophecies
Het internaliseren van stereotypes is niet alleen schadelijk voor ons zelfvertrouwen, maar kan ook tot self-fulfilling prophecies leiden. Denk bijvoorbeeld aan iemand die verwacht met de leeftijd minder fit te zijn en die daarom niet meer gemotiveerd is om naar de sportschool te gaan. Het is niet gek als die persoon door dit gedrag minder fit zal zijn dan eerst. Niet de leeftijd, maar de verwachtingen (en het daardoor resulterende gebrek aan moeite) hebben dus aan het uitkomen van de voorspelling bijgedragen.
Het fenomeen van self-fulfilling prophecies zoals deze, werd ook in het lab bestudeerd. Dit gebeurde al in 1995 onder leiding van de Amerikaanse onderzoekster Becca Levy. Levy liet ouderen meerdere geheugentaken voltooien. Voorafgaand deze taken werden proefpersonen met verschillende woorden “geprimed”. Priming is een methode waarbij we bepaalde stimuli maar voor enkele mili-seconden te zien krijgen, zodat ons brein deze stimuli slechts onderbewust waarneemt. In het geval van Levy, werden dus woorden getoond die op negatieve of positieve stereotypes van ouderdom inspeelden. Bij negatieve woorden kunt u denken aan begrippen zoals “seniel” of “afhankelijk”, terwijl positieve primes juist uit woorden zoals “wijs” bestonden.
Uit het onderzoek bleek dat de ouderen met negatieve primes slechter op geheugentaken presteerden, dan diegene die positieve primes te zien kregen. Het lijkt er dus op dat woorden zoals “seniel” het negatieve zelfbeeld van ouderen naar voren haalde. Als gevolg van een self-fulfilling prophecy leide dit tot minder goede prestaties op een taak, die ze anders wel prima hadden kunnen uitvoeren.
Dit effect is later bevestigd door veel andere studies die laten ook zien dat ouderen minder goed presteren op taken wanneer ze denken aan de stereotypes over ‘oud zijn’.
Positief denken
Zoals uit bovenstaand onderzoek al duidelijk werd, kunnen verwachtingen ons leven niet alleen maar negatief maar ook positief beïnvloeden. Immers presteerden de ouderen mensen die positieve primes te zien kregen wel goed op de geheugentaak.
Een hoop ander onderzoek heeft aangetoond dat er veel kracht in positief denken zit. Enigszins verbazingwekkend is dat dit ook voor onze fysieke gezondheid het geval is. Nederlandse onderzoekers volgden 15 jaar lang mannen tussen de 64-84 jaar uit Zutphen. Om de 5 jaar werden deze mannen gevraagd aan te geven hoe tevreden ze over hen huidige levenssituatie waren en hoe optimistisch hen beeld van de toekomst was.
Gedurende deze 15 jaar werd ook hen cardiovasculaire gezondheid gemeten. En wat bleek? Mannen met positieve verwachtingen over de toekomst hadden lagere kans op hart- en vaatziekten en zelfs een kleinere kans om aan dit soort ziektes te overlijden. Dit was het geval ongeacht de socio-economische status van de mannen en het feit of ze tot een risicogroep voor deze ziektes behoorden.
Al met al kan een positief zelfbeeld tijdens op onze oude dag dus erg goed voor onze fysieke en mentale gesteldheid zijn. Hopelijk zal de massamedia in toekomst hier meer op inspelen en de vele negatieve stereotypes over ouderen eindelijk aan de kant zetten. Dan zullen we vaker dit soort gelukkige ouderen op tv zien:
Meer informatie:
Stereotypes over ouderdom:
Bergsma, A. (2008, 08 Maart). Nederlanders zien ouderdom te zwart in. De Volkskrant, van https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/nederlanders-zien-ouderdom-te-zwart-in~b3b05496/
Herrman, M., & Nilsson, L. A. (2015). Attitudes to Ageing and Elderly Care: Film Stories as Mirror or Creator of Norms. International Journal of Humanities Social Sciences and Education, 2, 55-66.
Kroon, A. C., Trilling, D., Van Selm, M., & Vliegenthart, R. (2019). Biased media? How news content influences age discrimination claims. European journal of ageing, 16(1), 109-119.
Vasil, L., & Wass, H. (1993). Portrayal of the elderly in the media: A literature review and implications for educational gerontologists. Educational Gerontology: An International Quarterly, 19(1), 71-85.
Self-fulfilling prophecies:
Levy, B. (1996). Improving memory in old age through implicit self-stereotyping. Journal of personality and social psychology, 71(6), 1092.
Lamont RA, Swift HJ, Abrams D. A review and meta-analysis of age-based stereotype threat: Negative stereotypes, not facts, do the damage. Psychology and Aging. 2015;30:180–193.
Giltay, E. J., Kamphuis, M. H., Kalmijn, S., Zitman, F. G., & Kromhout, D. (2006). Dispositional optimism and the risk of cardiovascular death: the Zutphen Elderly Study. Archives of internal medicine, 166(4), 431-436.
Het Grijze Brein 